نقش رهبری در جنبش های سیاسی و اجتماعی
-------------------------------------------------------------------------------
احسان آستارالي
-------------------------------------------------------------------------------
در طول یک قرن گذشته جنبشهای سیاسی و اجتماعی بسیاری در اقصی نقاط جهان صورت گرفته است که بسیاری از آنها به پیروزی رسیده و بسیاری سرکوب شده و از بین رفته است، اگر یک جنبش اجتماعی را اینگونه تعریف کنیم که تلاش جمعی برای رسیدن به اهداف و منافع مشترک و یک جنبش سیاسی یعنی تلاش جمعی افراد برای رسیدن به حقوق سیاسی خود از طریق عمل جمعی آن وقت نقش هدایت و رهبری این جنبش ها پر رنگ خواهد شد.

اکثر متخصصین علوم اجتماعی و جامعه شناسی در مطالعه جنبشهای سیاسی و اجتماعی به نقش رهبری تاکید ویژه داشته اند و رهبری را یکی از موارد مهمی دانسته اند که در هر جنبش سیاسی و اجتماعی رل اصلی را بازی می کند و موارد دیگر یعنی منابع مالی ، وسایل ارتباطی و عضو گیری بعد از رهبری قرار می گیرند حتی اکبر گنجی وقتی در سال گذشته با جامعه شناس معروف انگلیس “آنتونی گیدنز” دیداری داشت در این دیدار اکبر گنجی گفته بود که ما در ایران یک جنبش اجتماعی داریم ولی رهبری برای آن نداریم و گیدنز پاسخ داده بود این جنبش شما ناقص است و نمی تواند پیروز شود جنبش بدون رهبر مانند سر بی تن است..,

با مطالعه جنبش استقلال هندوستان، جنبش ضد آپارتاید آفریقای جنوبی، جنبش همبستگی لهستان، جنبش سیاهان آمریکا…می توان به عملکرد موفق رهبران این جنبشهای پی برد و کارهای سترگ و با عظمت آنها را ستود و تحسین کرد آنها که برای سرافرازی ملت خویش از همه چیز خود گذشتند و منافع شخصی خود را قربانی منافع ملی خویش کردند. خانم” رزا پارک” در جنبش سیاهان آمریکا با بلند نشدن از صندلی خود در اتوبوس و با به جان خریدن تحقیر و زندان توانست سیاهان آمریکا را به حقوق برابر با سفید پوستان برسناند در دادگاه هم با صدای بلند گفته بود”حقوق برابر حق ماست و نشستن در هر صندلی اتوبوس حق ماست” چرا که درآنزمان در آمریکا جای نشستن سیاهان با سفید پوستان در اتوبوس در آمریکا جدا بود.

نلسون ماندلا رهبر جنبش ضد آپارتاید در آفریقای جنوبی مبارزه برای بر چیدن قوانین ضد انسانی و تبعیض آمیز حکومت وقت آفریقای جنوبی را در پیش گرفت و بعد از ۲۷ سال زندان با سرافرازی تواسنت آزادی را برای سیاهپوستان آفریقای جنوبی به ارمغان بیاورد و توانست بدون خشونت قوانین ضد انسانی را حذف کند
مهاتما گاندی در جنبش استقلال هندوستان با در پیش گرفتن مبارزه منفی مردم هند را دعوت به مبارزه با استعمار انگلیس کرد و با هدایت جنبش به صورت مدنی توانست هندوستان را با همکاری ملت خویش به استقلال برساند و هندوستان را از دست استعمارگران خارج کند ایشان وقتی دید انگلیسی ها برای نمک هم مالیات بسته اند خود با پای پیاده برای آوردن نمک از دریا به راه افتاد و پشت سر ایشان هم هزاران نفر به راه افتاد و چند روز راه پیمودند تا خود نمک از دریا بیاورند و این مبارزه منفی ایشان مبارزان راه استقلال را منسجم کرد و تن استعمارگران را به لرزه در آورد و به خاطر مبارزات طولانی گاندی با استعمارگران ملت هندوستان به ایشان لقب “مهاتما” یعنی روح بزرگ را دادند..,

با توجه به اینکه هر کس نمی تواند مدعی رهبری جنبشی شود مردم خود مبارزان پیشرو و مقاوم را به رهبری انتخاب می کنند و پشت سر ایشان قرار می گیرند و فرد مقاوم به عنوان لیدر جنبش شناخته می شد نه اینکه خود مدعی رهبری باشد مردم به خاطر مبارزات آن فرد ایشان را انتخاب می کنند.

حتی در بعضی از جنبشهای اجتماعی و سیاسی به خاطر نپختگی اعضای جنبش و در مرحله اولیه بودن جنبش بعضی از افراد غیر بصیر، ناکارآمد به صورت تصادفی رهبری حرکتی را به دست گرفته اند ولی بعد از پخته شدن جنبش، اعضاء جنبش آن فرد را کنار زده و فردی لایق و کاردان را به رهبری انتخاب کرده اند

حرکت ملی آذربایجان و مساله رهبری

بیشترین بحث درباره رهبری حرکت ملی آذربایجان در طول چند سال گذشته در میان فعالان ملی درگرفته است و بیشترین انرژی حرکت ملی را این مساله و مساله بایراق به هدر داده است و به جای انسجام به واگرائی در حرکت دامن زده شده است ملت آذربایجان برای انتخاب افراد لایق به رهبری یا به شورای رهبری محق هستند که کسی را انتخاب بکنند و یا کسی را انتخاب نکنند حالا که ملت آنگونه که ما می خواهیم نمی توانند نظر بدهند و شرایط به وجود نیامده فعالان ملی می توانند رهبری جنبش یا شورای رهبری را انتخاب کنند و کسی یا کسانی نمی توانند فردی را به اکثریت فعالان ملی تحمیل کنند مدعی رهبری باید در داخل و به همراه بدنه جنبش باشد و کسانی باید به شورای رهبری انتخاب شوند که دارای سابقه مبارزاتی درخشان و وجه (وجهه) مردمی داشته باشد و باید با تصمیم جمعی انتخاب شوند و نسبت به عملکرد خویش پاسخ گو باشند و اگر نتوانند وظایف خود را به نحو احسن انجام دهند باید با تصمیم جمع کنار گذاشته شوند.

تجربه انتخاب رهبر در میان تورکهای آذربایجان، عربها و افغانها

اگر چه این مطلب شاید به موضوع ربطی نداشته باشد ولی چون مربوط به انتخاب رهبری است طرح آن شاید مفید باشد

قورولتای در میان ترکهای آذربایجان

اقوام تورک ساکن آذربایجان برای انتخاب نادرشاه به پادشاهی در مغان “قورولتای” تشکیل دادند و روسای اقوام و طوایف در آن قورولتای جمع شدند و به صورت شورائی تصمیم گرفتند که نادر شاه شود

بنی سقیفه در میان عربها

موقعی که پیامبر اکرم(ص) فوت کردند روسای قبایل عرب برای جانشینی ایشان در بنی سقیفه جمع شدند و با تصمیم جمعی حضرت ابوبکر را به خلافت انتخاب کردند این یک انتخاب دموکراتیک در میان اعراب آنزمان بود حتی قبل از پیامبر هم آنها برای کارهای مهم در بنی سقیفه جمع می شدند با تصمیم جمعی برای مسائل مهم تصمیم گیری می کردند.

لویه جرگه در افغانستان

لویه جرگه در افغانستان با گرد آمدن تمامی روسای قبایل و ریش سفیدان تشکیل می شود با تصمیم جمعی مسائل افغانستان را پی گیری می کند و این حرکت جمعی و تصمیم جمعی آنها به نماد دموکراسی افغانستان تبدیل شده است

نتیجه گیری

با نگاهی اجمالی به جنبش های پیروز یک مساله مهم هم آشکار می شود و آنهم این است که رهبری جنبش نباید از بدنه جنبش جدا شود حتی اگر تبعید هم شود و به زور هم تبعید شود هر طور شده باید به بدنه جنبش بپیوندد و همراه با دیگر مبارزان حتی جلوتر از آنها به مبارزه خویش ادامه دهد اگر گاندی یا نلسون ماندلا به خاطر سختی مبارزه به خارج از کشور خود می رفتند و پناهندگی سیاسی می گرفتند یا به تبعید خود خواسته می رفتند هیچ وقت نمی توانستند برای جنبشهای کشور خویش مثمر الثمر واقع شوند این نکته برای فعالان ملی آذربایجان باید درسهای زیادی داشته باشد٫ وقتی عباس لسانی همه خطرات مبارزه در داخل را به جان می خرد یا سعید متین پور، صالح کامرانی، ابراهیم جعفرزاده، هدایت ذاکر، حسن آذربایجان، ابراهیم رشیدی… تمام خطرات مبارزه در داخل را به جان می خرند و حاظر نمی شوند به خارج از کشور بروند اینها می توانند رهبری حرکت ملی را به دست بگیرند و به صورت شورائی حرکت را در داخل هدایت کنند افراد از راه دور به صورت پیام نوری و غیر حضوری نمی توانند هدایت حرکت را به دست بگیرند کسانی که مدعی رهبری هستند باید در میان ملت خود باشند و از بدنه جنبش جدا نشوند.