توركييه’نين سيياسي تنليکلري (مواديله لري) آچيسيندان گونئي آزربايجان مساله سي
-------------------------------------------------------------------------------
آمديت-ين ديش کوميته سي-ايستيراتئژيک آراشديرما قولو
-------------------------------------------------------------------------------
گونئي آزربايجان ميللي حرکتي و آزربايجان تورکچولويو آچيسيندان توركييه’نين اؤنه مي چوخ بؤيوکدور. توركييه ايسته ر سيياسي، ايسته ر ائكونوميک و ايسته ر عسگري باخيمدان تورک دونياسينين ان بؤيوک و ان گوجلو اؤلکه سيدير. اوزون ايللر توركييه دونيادا تورکلويون تک تمثيلچيسي اولموشدور و بوگون بئله دونيادا بؤيوک اؤلچوده تورک آدي توركييه ايله ائشيت توتولماقدادير. باتي تورکلويونون ايکي آنا پارچاسي اولان آزربايجان و توركييه جوغرافي اولاراق يان يانا اولدوقلاريندان ژئوپوليتيک اولاراق بير بيرلرينه چوخ اؤنه مليديرلر. آزربايجان توركييه’نين تورک دونياسينا چيخيش يولو ايکن آنادولو دا آزربايجان’ين آچيق دنيزلره و باتي دونياسينا آچيلان قاپيسيدير. آزربايجان و توركييه ميللتلري اوغوز تورکلرينين سويوندان گله ره ک تورک توپلوملارينين ايچينده ان ياخشي بير بيرينين ديليني آنلايا بيلمکده ديرلر. بوتون پيروبلئملر و چتينليکلره رغمن توركييه’ده تورک ميللييتچيلييي اوزه رينه قورولان بير دؤولت وار و ديش تورکلره دسته ك قونوسو گئچه ن 100 ايل ايچينده توركييه’ده ان چوخ تارتيشيلان قونولاردان اولموشدور.

بوتون بو گئرچکلري بير آرادا ديققته آلديغيميز زامان توركييه’نين گونئي آزربايجان ميللي حرکتي و آزربايجان تورکچولويو آچيسيندان حياتي درجه ده اؤنه ملي اولدوغو سونوجونا وارماق چوخ راحاتدير. بو ندن ايله توركييه’ني هر يؤنو ايله تانيماق، توركييه’نين پوتئنسييالاريندان نه شکيلده يارارلانماغي بيلمک و توركييه جومهورييتينين گئچه ن 80 ايل ايچينده اويقولاديغي دوغرو و يانليش پوليتيكالاريندان درس آلماق گونئي آزربايجان ميللي حرکتينين ان اؤنه ملي مساله لرينين بيري اولماليدير.

بو دوغرولتودا، يورد ايچينده آزربايجان ميللي حرکتينين نظريييه و ديناميک پوتئنسييايا صاحيب اولان و اؤنده گله ن تمثيلچيلريندن اولان "آزربايجان ميللي ديره نيش تشکيلاتي" بو ضرورتي حيسس ائده ره ک دونيا و بؤلگه گوجلرينين ايچينده "قارداش وطن" توركييه’يه خوصوصي اؤنه م وئرمکده دير. بو يازيدا باشليقدان دا آنلاشيلديغي کيمي توركييه’نين سيياسي دنگه لري باخيش آچيسيندان گونئي آزربايجان مساله سينه باخمايا چاليشاراق توركييه’ده گونئي آزربايجان’ا اولان باخيشي تشکيلاتين اويه لرينه و آزربايجان آكتواللارينا آيدينلاتمايا چاليشاجاغيق. بو منظور اوچون ده توركييه’نين سيياسي دنگه لري و دورومونو ايچ و ديش اولماق اوزه ره ايکي بؤلومده اينجه له يه جه ييک.

توركييه’نين ايچ سيياسي دنگه لري و گونئي آزربايجان’ا اولان عومومي باخيش

گونوموز توركييه سينده سيياسي گؤروشلر و بو گؤروشلر اوستونده قورولو اولان قوروملار، پارتييالار، تشکيلاتلار و سيويل توپلوم هؤرگوتلريني (ائن.جي.او’لار) دؤرد آنا بؤلومه آييرماق مومکوندور:

• دينچي (ايسلامچي) آخيم
• سول (كومونيست - سوسيياليست و سول اولوسالچي) آخيم
• ميلليتچي آخيم
• اوردو

بو دؤرد آنا بؤلومون ديشيندا راديكال بؤلوجو کورد و آشيري ييخيجي ايسلامچي يئرالتي هؤرگوتلر واردير کي توركييه’نين ايچ سيياسي دنگه لري باخيميندان بيزيم بو يازيميزين مووضوعسونا داخيل دئييلدير و آيريجا بير آراشديرمادا اله آلينماليدير. يالنيز کورد مساله سي توركييه ديش پوليتيكاسينين گونئي آزربايجان تاوريندا اساس رول اويناديغيندان ديش پوليتيكا بؤلومونده بو قونويا ديينه جه ييك.

بير ده بو مووضوعا ديققت چکمک لازيمدير کي عومومييتله توركييه’ده گونئي آزربايجان حاققيندا بير بيلگيسيزليک و خبرسيزليک آتموسفئري حاکيمدير. عوموم خالق گنه لده گونئي آزربايجان’ي تانيمير و آزربايجان دئيينجه چوخ آزربايجان جومهورييتي و علييئولر آغلا گلير. آديني چکديييميز دؤرد سيياسي دنگه عونصورونده ده (اوردو دا داخيل اولماق اوزره) گونئي آزربايجان حاققيندا جيددي بير بيلگي اسکيکلييي واردير.

توركييه افکار-ي عوموميسي گونئي آزربايجان’ي يا تانيمير يا دا ايران پنجره سيندن باخاراق "ايران آزريلري"ني! ايرانلا بوتونله شميش بير توپلولوق اولاراق گؤرور. يالنيز ايچه ريده ميللي حرکتين کوتلوي حرکتلر اورتا قويماسيندان سونرا و توركييه’ده کي گنه لليکله گونئيلي اؤيره نجيلردن اولان ميللي حرکت فعاللارينين امکلري سايه سينده گونئي آزربايجان قاورامي و آزربايجان ميللي حرکتي سون ايللرده او دا محدود شکيلده مئدييايا داشينمايا باشلاميشدير.

ايچه ريدن گله ن خبرلرين توركييه مئديياسيندا يانسيماماسي و يا آز يانسيماسي ايسه اساسن توركييه’ده کي آمئريكا دوشمنلييي و کورد بؤلوجولويوندن قايناقلانماقدادير. بو ندنلري يازيميزدا آيدينلاتمايا چاليشاجاغيق.

دينچي (ايسلامچي) آخيم

بوگونون توركييه سينده هر نه قده ر رئژيم تورک ميللييتچيلييي اوزه رينده قورولو اولسا دا ايسلامچي پارتييا و تشکيلاتلار خالق طرفيندن ان چوخ دسته يي گؤرمکده ديرلر. گونوموز توركييه سينده ايسلامچي حرکتلردن يانا بؤيوک بير افکار-ي عومومي وار. بو قده ر گئنيش بير ايسلامچي دابانين اورتايا چيخماسينين ندنلريني آراشديرماق بو يازينين قونوسونو آشار، يالنيز قيساجا توخونماق ايسته سه ک دئمک لازيمدير کي گئچميش سکسن ايلده دين علئيهينه ايجرا اولونان بعضي يانليش پوليتيكالار بو دورومون مئيدانا گلمه سينه سبب اولموشدور. بو قونودا اؤزه لليکله بيزيم آلماميز گره که ن چوخ بؤيوک درسلر وار.

توركييه’ده چوخ ساييدا ايسلامچي پارتييا و قورولوش واردير. ايليملي ايسلامچيليغي عدالت و قالخينما پارتيياسي (اکپ) تمثيل ائدير کي بوگون ايقتيداردادير و گنيش ساييلا بيله جک بير دسته کچي جمعييتي ده واردير. ياخينلاشان سئچيملرده آکپ’نين بير ميقدار آزالمايلا يئنه ده يوزده 25 ايله 30 اوي آلماسي گؤزله نير. راديكالليق درجه سينه گؤره داها سونراکي سيرالاردا سعادت پارتيياسي، نورجو جماعتي و سولئيمانچي جماعتي کيمي قورولوش و يا جماعتلر يئر آلير. سولئيمانچيلارين سون درجه آشيري و طاليبان ايسلامينا بنزه ر بير ديني گؤروشلري وار. بو ديني آخيملارين ايچينده بعضن خفيف بير تورکچولوک گؤرونور. قارشي نؤقطه ده ده بعضي تورکچو قورولوشلاردا دا دينچي كاتئقوريسين گيره بيله جک قده ر قويو بير دين تعصصوبو وار. بونلارين ان باريز اؤرنه يي بؤيوک بيرليک پارتيياسي (ببپ) دير.

دينچي کسيمين گنه لليکده تورکلويه اؤنه م وئرمه ديييندن آزربايجان’ا دا اؤزه ل باخيشلاري يوخدور و آزربايجان’ي ساده جه ايسلام دونياسي قاليبينده ده يه رله نديرمکده ديرلر. بو کسيم بعضن شعيه – سوننيليک مساله سيندن دولايي آزربايجان’ي آنتيپاتي ايله ده قارشيلايا بيلير.

آمئريكانين بؤلگه ده کي ائتگينليييندن دوغان آمئريكا دوشمنليييندن دولايي گونوموز توركييه سينده جيددي بير ايران سمپاتيسي اورتايا چيخميشدير، بو سمپاتيني دينچي کسيمين آراسيندا دا جيددي شکيلده حيسس ائتمک مومکوندور. بو ندنله اوتوماتيکمان اولاراق گونئي آزربايجان داعواسي بو کسيمين گؤزونده مشروعييتيني ايتيرير. توركييه توپلومونون هاراداسا يوزده 30 ايله 40’ينين و حتتا بلکه ده داها چوخونون تورک سويلو اولماديغيني و بو تورک اولمايان عونصورلرين دينچي چئوره لرده جيددي آنلامدا آغيرليق صاحيبي اولدوغونو دا گؤز اؤنونده بولوندوردوغوموزدا دينچي کسيمين بو توتومونون آنلاشيلماسي داها دا راحات اولاجاقدير. قيساجاسي دييه بيله ريک کي گنه ل اولاراق آکپ حؤکومتي ده داخيل اولماق اوزره توركييه’ نين دينچي کسيمينين تورکلوک و دولاييسييلا آزربايجان دردي يوخدور و حتتا بللي دوروملاردا بو داعوايا قارشي دا چيخابيله ر.

سول (كومونيست، سوسيياليست و اولوسالچي سول) آخيم

افکار-ي عومومي دسته يي آچيسيندان دينچيلردن سونرا ايکينجي سيرادا يئر آلان سول آخيم اؤز ايچينده كومونيست-سوسيياليست و اولوسالچي سول اولماق اوزره ايکي اساس قولدا آيريلير.

كومونيست-سوسيياليست پارتييا و تشکيلاتلار خالق آراسيندا اولدوقجا آز اوي دابانينا صاحيبديرلر و داها چوخ بيليم يوردلاريندا اؤيره نجيلرين آراسيندا نوفوذلاري واردير. توركييه كومونيست پارتيياسي (تکپ) و ايشچي پارتيياسي بو گؤروشون اؤنده گله ن تمثيلچيلريدير. بو پارتييالار هر نه قده ر خالقلارين اؤزگورلويو و قارداشليغيندان دانيشسالار دا بو مووضوعا چوخ دا اؤنه م وئرمه زلر و اساسن ايشلري آمئريكا و باتي (ايمپئريياليزم) دوشمنليييدير. ايندي بو ندنله ده دوشمنين دوشمني دوستدور منطيقيندن يولا چيخاراق سون زامانلاردا جيددي بير ايران دوستو اولوب گونئي آزربايجان مساله سينه سويوق باخماقداديرلار.

اولوسالچي سول دا اساسن جومهورييتچي خالق پارتيياسي (جهپ) و داها سونراکي سيرالاردا دئموكراتيک سول پارتي (دسپ) کيمي پارتييالاردان تشکيل اولور. بو گؤروشون دابان اويو علوي تورکلريندن و چوخونلوقلا توركييه’نين باتيسينداکي بؤيوک شهه رلرده ياشايان لاييک سونني تورکلردن تشکيل اولماقدادير. اولوسالچي سول توركييه ميلليتچيلييي ياپار و تورکلويو توركييه ليليک چرچيوه سينده تانيملار. بو گؤروشون منسوبلاري توركييه’نين ديشينداکي تورکلره ايلگي گؤسته رمه ز و اونون يئرينه توركييه جومهورييتينين سينيرلاري ايچينده دوغولان هر کسي تورک سايار. يعني اونلارا گؤره تورکلوک بير سويدان داها چوخ بير وطنداشليق بيلينجيدير. بو دوشونجه نين تمل داشيييجيلاري اولان علوي تورکلري آزربايجان تورکلري ايله مذهبي اينانج، دانيشيق شيوه سي، ادبييات و بوي (ئل) منسوبييتي آنلاميندا هاراداسا عئينيديرلر. آنجاق تاريخلري بويونجا سونني تورکلر طرفيندن داواملي بير باسقييا معروض قالديقلاري سببي ايله عومومي شکيلده سول دوشونجه طرزيني منيمسه ييبلر و هر هانسي بير ميللييتچي حرکته شوبهه ايله باخيرلار. دولاييسييلا ان آزيندان اينديليک علوي تورکلرينين گونئي آزربايجان داعواسيندا اولوملو (موثبت) توتوم سرگيله مه لريني گؤزله مک عبثليکدير. يالنيز بيلمک لازيمدير کي اوزون زاماندا علوي تورکلري آزربايجان تورکلويو ايله آنادولو تورکلويو آراسيندا ييخيلماز بير کؤرپو اولابيله رلر.

اولوسالچي سول گؤروش ده اساسن آمئريكانين بؤلگه ده کي وارليغيندان دوغان کورد سورونو و توركييه تورپاق بوتونلويونون پوزولماسي قايقيسي ايله کسينليکله ايران’ين داغيلماسيندان يانا دئييلدير. بو گؤروشو منيمسه يه ن قورولوشلاردان بوگونکو شرطلرده ايران تورکلويونه موحتمل بير اولوملو توتوم گؤزله نه بيله رسه ده گونئي آزربايجان’ين باغيمسيزليق داعواسينا هر هانسي بير ياشيل ايشيغين يانماسي اولاسي گؤرونمور.

ميللييتچي (تورکچو) آخيم

توركييه’ده کي تورک ميللييتچيلييي حاققيندا آيريجا بير يازي يازماق و مساله ني اطرافليجا آراشديرماق لازيمدير چونکو بو مساله آزربايجان تورکچولويو و آزربايجان ميللي حرکتي آچيسيندان سون درجه اؤنه ملي و حياتي بير مساله دير. گله جکده بو قونو آيري بير يازيدا موستقيلدن اله آليناجاقدير. يالنيز بو يازيميزدا بو مساله يه قيساجا دا اولموش اولسا يئر وئرمک نيتينده ييک.

گئرچک بودور کي بوگون توركييه’ده تورکچولوک جيددي بير ايدئولوژيک بؤحران دؤنه مي گئچيرمکده دير. بير زامانلار توركييه جومهورييتينين قورولوش فلسفه سي اولان تورک ميللييتچيلييي داها سونرا اسير تورکلري قورتارما و كومونيزم ياييلماجيليغينا قارشي توركييه’نين تورپاق بوتونلويونو قوروما گؤره ويني عؤهده سينه آلميشدير و باشاريلي دا اولموشدور. ايسته ر جومهورييتين قورولوش دؤنه مينده ايسته ر داها سونرا سوويئتلرين داغيلماسينا قده رکي دؤنه مده اولکوچو حرکت آدي ايله بيلينه ن تورک ميللييتچيلييي آخيمي حقيقتن تقديره ده يه ر مووففقييتلر الده ائتميش و تورکچولوک آدينا بؤيوک بير تاريخ يازميشدير. آتاتورکدن سونراکي تورکچولويون ان باريز اٶزه لليکلريندن بيري دينه آغيرليق وئرمه فاكتورو اولموشدور. 1950’لردن ائعتيبارن اورتايا چيخان تورک-ايسلام سنتئزي بوگون بئله ائتگينليييني قوروماقدادير.

سوويئتلرين داغيلماسيندان سونرا كومونيزم تهلوکه سينين اورتادان قالخماسي و اسير تورکلرين ده نه شکيلده اولورسا اولسون باغيمسيز اولماسي ايله توركييه’ده تورکچولوک ايدئولوژيک بوشلوغا دوشموشدور. بو ايدئولوژيک بوشلوق بير چوخ ده يه رلي و صميمي اينسانلارين ميللييتچي قورولوشلاردان آيريلماسينا و زامان ايچينده ميللييتچي قورولوشلارين بعضي ياساديشي ايشلره بولاشماسينا ندن اولموشدور. اٶزه لليکله بيليم يوردولارينداکي گنجليک قوللارينين يانليش يؤنه تيمي سايه سينده بوگون هارانداسا اولکوجو کلمه سي جاهيل و قابا کلمه لري ايله عئيني آنلاما گلمکده دير.

بوگون توركييه’د ه تورکچولوک ميللييتچي حرکت پارتيياسي (مهپ) و داها سونراکي سيرالاردا بؤيوک بيرليک پارتيياسي (ببپ) کيمي پارتييالارلا تانينماقدادير. ان بؤيوک ميللييتچي قورولوش اولان مهپ پارتيياسي سوننتي اولاراق بير %7-8 ايله 10’لوق اوي دابانينا صاحيبدير. بو پارتييا گئچه ن سئچيملرده لازيم اولان اويو توپلايابيلمه ييب و مجليسه گيره بيلمه ميشدي (توركييه’ده بير پارتييانين مجليسه گيره بيلمه سي اوچون ان آز %10 اوي آلماسي لازيمدير). يالنيز گله جک سئچيملرده مهپ’نين سون واختلاردا دئموكرات اوصوللاريني ميللييتچي دوشونجه لري کيمي عئيني يئرده ده يه رله نديرمه لري (ميللييتچي اولمايان دئموكرات اولابيلمه ز، دئموكرات اولمايان ميللييتچي) سونوجوندا %10’لوق سددي آشيب مجليسه گيرمه سي گؤزله نير. مهپ’نين بو اويو قازانماسي پارتييانين اؤزوندن آسيلي اولماييب اؤلکه نين گنه ل دوروموندان قايناقلانماقدادير. گنه لده پکک و قيبريس مساله سي کيمي ميللي سورونلارين گونده مده اولدوغو زامانلاردا خالقين ميللييتچي دويقولاري تحريک اولوب مهپ کيمي ميللييتچي سؤيله ملي پارتييالارا اوي وئرمه لرينه ندن اولار.

اصلینده هر نه قده ر ده توركييه’ده تورکچولوک ساده جه مهپ و ببپ پارتييالاري ايله تانينسا دا بو پارتييالارين ديشيندا دا بللي بير ميلليتچي کوتله (جمعييت) واردير. بو کوتله داها گئرچکچي و داها چاغداش بير کوتله دير. بو کوتله بعضن يئني تورکچولوک دالقاسي آدي ايله آنيلير. يالنيز بو کوتله هله اولدوقجا کيچيکدير و هر هانسي بير اورقانيزاسييونا صاحيب دئييلدير. آنجاق بئله نظره گلير کي بو کوتله ده بؤيومه و اورقانيزه اولما پوتئنسيياسي واردير.

گئرچک بودور کي بوگون گونئي آزربايجاندا وار اولان تورکچولوک توركييه’نين بوگونکو موحافيظه کار، دينچي و دورقون ميللييتچيلييينه دئييل آتاتورک دؤنه مينده کي لاييک، قورتولوشچو، دئوريمچي و ديناميک ميللييتچيلييينه بنزه ر.

توركييه’ده کي ميللييتچي کسيمين قاليب آتموسفئرينده تورک دونياسي و ديش تورکلر قونوسو چوخ تارتيشيلان بير مووضوعدور و اساسن بو مووضوع و يا باشقا آدي ايله تورانچيليق توركييه تورکچولويونون تمل سؤيله ملريندندير. بو چرچيوه ده ايدئولوژيک اولاراق آزربايجان’ا ياخلاشيم اولدوقجا اولوملو و ياخشيدير. آنجاق تاکتيک يئته رسيزلييي ايله برابر آمئريكا دوشمنلييي، کورد مساله سي و توركييه’نين تورپاق بوتونلويو مووضوعسو اولوسالچي سولدا اولدوغو کيمي ميللييتچي کسيمده ده گونئي آزربايجان داعواسينا منفي تاثير قويور. بؤلگه نين بوگونکو شرطلرينده اينديليک توركييه’نين تورکچو کسيمي ايران’ين تورپاق بوتونلويونو وار گوجو ايله ساوونور. بو چرچيوه ده ايران تورکچولويونه سمپاتي ايله باخان توركييه تورکچولويو گونئي آزربايجان’ين باغيمسيزليق موجاديله سينه سويوق ياناشير.

اوردو

اوردو توركييه’ده ان ائتگين (تاثيرلي) سيياسي گوج مرکزلريندن و حتتا بير چوخ فيکير صاحيبينه گؤره توركييه’نين درين دؤولتيدير. يالنيز اوردو مساله سي اولدوقجا قارماشيق و اينجه بير مساله اولدوغو اوچون بو قونونو آيريجا بير يازييا بوراخيريق و بو قده رينه کيفايت ائديريک کي:

اوردو هله ده تورک ميللييتچيلييي و آتاتورکچولوک آنلاييشيني بؤيوک اؤلچوده قورويور و هله ده توركييه’ده ان اؤنه ملي گوج مرکزلريندن بيري و بلکه ده ان گوجلوسودور. ياپيلان آنکئتلره گؤره اوردو خالقين ان چوخ گووه ندييي قورومدور. فقط اوردونو ائتگيسيز حالا گتيرمک و ايفليج ائتمک اوچون چوخ جيددي چاليشمالارين جرياندا اولدوغو حيسس ائديلير. توركييه’نين ايچيندن و ديشيندان تورک اوردوسونون اوستونده چوخ آغير باسقيلار وار. اٶزه لليکله آب اؤلکه لري اوردونون سيياسي ائتگينليييدن اولدوقجا راحاتسيزديرلار و نه اولورسا اولسون اوردونو توركييه’نين سيياست صحنه سيندن سيلمه يه چاليشيرلار. حالبوکي اوردو لاييک و آتاتورکچو جومهورييتين هابئله توركييه تورپاق بوتونلويونون اساس قوروجوسودور. چوخ بؤيوک ائحتيماللا اوردونون سيياست صحنه سيندن سيلينمه سي جومهورييتين چؤکوشو و توركييه’نين پارچالانماسي ايله سونوجلاناجاقدير. بو ايسه ايسته ر آنادولو تورکلويو ايسته رسه ده آزربايجان تورکلويو آچيسيندان تام بير فاجيعه آنلامينا گلير.

اوردونون ايچينده گونئي آزربايجان مساله سينين يئته رينجه بيليندييي ظن ائديلمير. اوردو ضابيتلري ايچينده بعضي يئتگيليلرين گونئي آزربايجان باغيمسيزليغي مساله سينه شخصي ماراق اولسا دا قورومسال اولاراق اوردونون نئجه بير سيياست ايزله يه جه يينه دايير رسمي و يا غئير-ي رسمي هر هانسي بير فيکير بيلديريلمه ميشدير. آنجاق يئنه ده آمئريكانين بؤلگه ده کي وارليغي و کورد بؤلوجولويو ندني ايله حاضيرداکي شرطلرده اوردودان قورومسال بير اولوملو ياخلاشيم موحتمل گؤرونمور.

توركييه’نين ديش سيياسي دنگه لري آچيسيندان گونئي آزربايجان مساله سي
توركييه ديش پوليتيكا آچيسيندان چوخ زور بير دؤنه م گئچيرمکده دير. آوروپا بيرلييينه اويه ليک سوره جي و آب’ين توركييه’نين اؤنونه قويدوغو آغير شرطلر، سؤزده ائرمني سويقيريمي، قيبريس، کرکوک و قوزئي عيراق کوردلري، قارادنيز بؤلگه سينده روم پونتوس دؤولتي، ايستانبولدا روحبان اوخولو (خيريستييان ديني مکتبي) و ان اؤنه مليسي گونئي دوغودا کورد تئروريزم و بؤلوجولويو سورونلاري توركييه’ني ديش پوليتيكا صحنه سينده جيددي شکيلده سيخيشديرميشدير.

توركييه دؤولتي و ميللتي بو سورونلارين بير چوخونون ايپ اوجونو آوروپا و آمئريكادا آختاريرلار و يا حتتا دوغرودان اونلاري سوچلانديريرلار. گونوموزده توركييه’ده آمئريكا آنتيپاتيسي زيروه ده و آب’يه دسته ك سون آنکئتلره گؤره %40’لارا دوشوبدور. داها اينديدن آب’يه اويه لييين دفتري قاپانميش کيمي نظره گلير. آرتيق آب’يه گيرمه يي ساوونان قورولوش چوخ چتين تاپيلير. توركييه’نين باتي دونياسيندان قوپوب دوغويا ياخينلاشما سوره جينين باشلانديغينين بليرتيلري آرتيق اورتايا چيخمايا باشلاميشدير.

آمئريكا ايله توركييه هر نه قده ر ايستيراتئژيک اورتاقليقلاري اولسا دا آمئريكانين بؤلگه ده وار اولماسي و هله عيراقداکي اويقولامالاري توركييه’ني جيددي شکيلده دوشوندورور. قوزئي عيراقدا بير کورد دؤولتينين قورولماسي هله کرکوک کيمي بير آلتين ياتاغيني دا ايچينه آلان بير کورد دؤولتي توركييه’ي گؤره تام بير فاجيعه دن باشقا هئچ بير شئي دئييلدير. توركييه لي سيياستچيلره گؤره عيراقدان سونرا ايران’ين پارچالانما سوره جينه گيرمه سي و قوزئي عيراق’ا تاي ايران’دا دا بير کورد اولوشومونون اورتايا چيخماسي توركييه’ نين پارچالانماسينا دوغرو آتيلان بير آدديمدير. توركييه’ده کي گنه ل اينانيشا گؤره باتيلي گوجلرين پيلانلاريندا ايران’دان سونرا پارچالانمانين سيراسي توركييه’يه گلير. توركييه’نين بوتون دوشونجه آخيملاري و يئتگيلي قوروملارينين بو دوشونجه اوزه رينده موتتفيق اولدوقلاري گؤرولمکده دير.

اينديليک توركييه’ده کيچيک بير ميللييتچي کسيم گونئي آزربايجان باغيمسيزليق موجاديله سينه دسته ك وئرير کي بو کسيم د اولدوقجا کيچيک اولماسي ايله بيرليکده هئچ بير قورولوش و يا يئتگي صاحيبي دئييلدير.

سونوج

توركييه توپلوموندا (سوي اولاراق تورک اولمايانلار و آشيري دينچي کسيم ايستيثنا اولماقلا) تورک دونياسينا قارشي بير سئوگي و اٶزله م واردير و دولاييسييلا گونئي آزربايجان’ين باغيمسيزليق موجاديله سينه دسته ك وئرمه پوتئنسيياسي واردير. يالنيز قيسا زامان ايچينده بير طرفدن گونئي آزربايجان’دان اولان عومومي بيلگيسيزليک و بير طرفدن ده آمئريكانين بؤلگه ده اولماسي و موسلمان ميللتلره اويقولاديغي شيددت نتيجه سينده توركييه’ده اورتايا چيخان آمئريكا دوشمنلييي، کورد سورونو و قيسمن ده باتي دونياسينين قارشيسيندا توركييه ديش پوليتيكاسينين تيخانميشليغينين اورتايا قويدوغو شراييطين نتيجه سينده توركييه’دن چوخ بير شئي گؤزله يه بيلمه ريک.

يالنيز بيز بئله اينانيريق کي آزربايجان ميللي حرکتينين داها جيددي و پيراتيک بير مرحله يه گلمه سي ايله توركييه دؤولت و توپلومونون دا باخيشي ده ييشمه يه باشلاياجاقدير. يعني داها دوغروسو آزربايجان ميللي حرکتيني حئسابا قاتماق مجبورييتينده قالاجاقدير. بؤلگه ده آزربايجان ميللتي ايله توركييه ميللتينين اوزون مودتدلي ميللي چيخارلاري بؤيوک اؤلچوده اؤرتوشمکده دير و دولاييسيلا كيريتيک (بؤحران) آندا توركييه آزربايجان ميللي حرکتيندن يانا تاوير آلماق زوروندا قالاجاقدير. آزربايجان تورکلري ايله ايران کوردلري باتي آزربايجان اوستونده چاتيشمايا گيره رسه توركييه ان آزيندان ايران تورپاقلاريندا مئيدانا چيخان کورد اولوشومونو اؤز سينيرلاريندان اوزاقلاشديرماق و تورک دونياسي ايله تورپاق باغلانتيسيني ساخلاماق اوچون مجبورن آزربايجان تورکلرينين يانيندا يئر آلاجاقدير.
يالنيز او آنين گلمه سي اوچون ميللي حرکت و اونون ايچينده "آزربايجان ميللي ديره نيش تشکيلاتي"نين جيددي تئوريک و پيراتيک چاليشمالار يوروتمه سي لازيمدير.

Türkiyə’nin Siyâsi Tənlikləri (Müadilələri) Açısından Güney Azərbaycan Məsələsi

AMDT-enin DIŞ KOMİTƏSİ
İstiratejik Araşdırma Qolu
Dirǝniş Sǝsi sayı 4 Mart 2007

Güney Azərbaycan Milli Hərəkəti və Azərbaycan Türkçülüyü açısından Türkiyə’nin önəmi çox böyükdür. Türkiyə istər siyâsi, istər eķonomik ve istər əsgəri baxımdan Türk Dünyasının ǝn böyük və ǝn güclü ölkəsidir. Uzun illər Türkiyə dünyada Türklüyün tək təmsilçisi olmuşdur və bugün belə dünyada böyük ölçüdə Türk adı Türkiyə ilə eşit tutulmaqdadır. Batı Türklüyünün iki ana parçası olan Azərbaycan və Türkiyə coğrâfi olaraq yan yana olduqlarından jeopolitik olaraq bir birlərinə çox önəmlidirlər. Azərbaycan Türkiyə’nin Türk Dünyasına çıxış yolu ikən Anadolu da Azǝrbaycan’ın açıq dənizlərə və Batı dünyasına açılan qapısıdır. Azərbaycan və Türkiyə millətləri Oğuz Türklərinin soyundan gələrək Türk toplumlarının içində ǝn yaxşı bir birinin dilini anlayabilməkdədirlər. Bütün pıroblemlər və çətinliklərə rəğmən Türkiyǝ’dǝ Türk milliyətçiliyi üzərinə qurulan bir dövlət var və dış Türklərə dəstək qonusu geçən 100 il içində Türkiyǝ’dǝ ən çox tartışılan qonulardan olmuşdur.

Bütün bu gerçəkləri bir arada diqqətə aldığımız zaman Türkiyə’nin Güney Azərbaycan Milli Hərəkəti və Azərbaycan Türkçülüyü açısından həyâti dərəcədə önəmli olduğu sonucuna varmaq çox rahatdır. Bu nədən ilə Türkiyə’ni hər yönü ilə tanımaq, Türkiyə’nin potensiyalarından nə şəkildə yararlanmağı bilmək və Türkiyə Cumhuriyətinin geçən 80 il içində uyquladığı doğru və yanlış politiķalarından dərs almaq Güney Azərbaycan Milli Hərəkətinin ən önəmli məsələlərinin biri olmalıdır.

Bu doğrultuda, yurd içində Azərbaycan Milli Hərəkətinin nəzəriyyə və dinamik potensiyaya sâhib olan və öndə gələn təmsilçilərindən olan “Azərbaycan Milli Dirǝniş Təşkilatı” bu zərurəti hiss edərək dünya və bölgə güclərinin içində “Qardaş Vətən” Türkiyə’yə xususi önəm verməkdədir. Bu yazıda başlıqdan da anlaşıldığı kimi Türkiyə’nin siyâsi dəngələri baxış açısından Güney Azərbaycan məsələsinə baxmaya çalışaraq Türkiyǝ’dǝ Güney Azǝrbaycan’a olan baxışı təşkilatın üyələrinə və Azərbaycan Aķtuallarına aydınlatmaya çalışacağıq. Bu mənzur üçün dǝ Türkiyə’nin siyâsi dəngələri və durumunu iç və dış olmaq üzǝrǝ iki bölümdə incələyəcəyik.

Türkiyə’nin İç Siyâsi Dəngələri Və Güney Azǝrbaycan’a olan Umumi Baxış

Günümüz Türkiyəsində siyâsi görüşlər və bu görüşlər üstündə qurulu olan qurumlar, partiyalar, təşkilatlar və sivil toplum hörgütlərini (NGO’lar) dörd ana bölümə ayırmaq mümkündür:

• Dinçi (İslamçı) Axım
• Sol ( Ķomunist - Sosiyalist və Sol ulusalçı) Axım
• Milliyyətçi Axım
• Ordu

Bu dörd ana bölümün dışında radiķal bölücü Kürd və aşırı yıxıcı İslamçı yeraltı hörgütlər vardır ki Türkiyə’nin iç siyâsi dəngələri baxımından bizim bu yazımızın movzusuna daxil deyildir və ayrıca bir araşdırmada ələ alınmalıdır. Yalnız Kürd məsələsi Türkiyə dış politiķasının Güney Azərbaycan tavrında əsas rol oynadığından dış politiķa bölümündə bu qonuya dəyinəcəyik.

Bir dǝ bu movzuya diqqət çəkmək lazımdır ki umumiyətlə Türkiyǝ’dǝ Güney Azərbaycan haqqında bir bilgisizlik və xəbərsizlik atmosferi hâkimdir. Umum xalq gǝnəldə Güney Azǝrbaycan’ı tanımır və Azərbaycan deyincə çox Azərbaycan Cumhuriyəti və Əliyevlər ağla gəlir. Adını çəkdiyimiz dörd siyâsi dəngə ünsüründə də (ordu da daxil olmaq üzrə) Güney Azərbaycan haqqında ciddi bir bilgi əskikliyi vardır.

Türkiyə əfkar-ı umumisi Güney Azǝrbaycan’ı ya tanımır ya da İran pəncərəsindən baxaraq “İran Âzəriləri”ni! İranla bütünləşmiş bir topluluq olaraq görür. Yalnız içəridə Milli Hərəkətin kütləvi hərəkətlər orta qoymasından sonra və Türkiyǝ’dǝki gǝnəlliklə Güneyli öyrəncilərdən olan Milli Hərəkət fəallarının əməkləri sâyəsində Güney Azərbaycan qavramı və Azərbaycan Milli Hərəkəti son illərdə o da məhdud şəkildə mediyaya daşınmaya başlamışdır.

İçəridən gələn xəbərlərin Türkiyə mediyasında yansımaması və ya az yansıması isə əsasən Türkiyǝ’dǝki Ameriķa düşmənliyi və Kürd bölücülüyündən qaynaqlanmaqdadır. Bu nədənləri yazımızda aydınlatmaya çalışacağıq.

Dinçi (İslamçı) Axım

Bugünün Türkiyəsində hər nə qədər rejim Türk milliyətçiliyi üzərində qurulu olsa da İslamçı partiya və təşkilatlar xalq tərəfindən ən çox dəstəyi görməkdədirlər. Günümüz Türkiyəsində İslamçı hərəkətlərdən yana böyük bir əfkar-ı umumi var. Bu qədər geniş bir İslamçı dabanın ortaya çıxmasının nədənlərini araşdırmaq bu yazının qonusunu aşar, yalnız qısaca toxunmaq istəsək demək lazımdır ki geçmiş səksən ildə din əleyhinə icra olunan bə’zi yanlış politiķalar bu durumun meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Bu qonuda özəlliklə bizim almamız gərəkən çox böyük dərslər var.

Türkiyǝ’dǝ çox sayıda İslamçı partiya və quruluş vardır. Ilımlı İslamçılığı Adalet ve Kalkınma Partiyası (AKP) təmsil edir ki bugün iqtidardadır və gǝniş sayıla biləcək bir dəstəkçi cəmiyyəti də vardır. Yaxınlaşan seçimlərdə AKP’nin bir miqdar azalmayla yenə də yüzdə 25 ilə 30 oy alması gözlənir. Radiķallıq dərəcəsinə görə daha sonrakı sıralarda Saadət Partiyası, Nurcu Cəmaǝti və Süleymançı Cəmaǝti kimi quruluş və ya cəmaǝtlǝr yer alır. Süleymançıların son dərəcə aşırı və Tâliban İslamına bənzər bir dini görüşləri var. Bu dini axımların içində bə’zən xəfif bir Türkçülük görünür. Qarşı nöqtədə də bə’zi Türkçü quruluşlarda da dinçi ķateqorisinǝ girǝbilǝcǝk qǝdǝr qoyu bir din tǝǝssübü var. Bunların ən bâriz örnəyi Böyük Birlik Partiyası (BBP) dir.

Dinçi kəsimin gǝnəllikdə Türklüyə önəm vermədiyindən Azǝrbaycan’a da özəl baxışları yoxdur və Azǝrbaycan’ı sâdəcə İslam Dünyası qâlibində dəyərləndirməkdədirlər. Bu kəsim bə’zən Șiə – Sünnilik məsələsindən dolayı Azǝrbaycan’ı antıpati ilə də qarşılaya bilir.

Ameriķanın bölgədəki etginliyindən doğan Ameriķa düşmənliyindən dolayı günümüz Türkiyəsində ciddi bir İran səmpatisi ortaya çıxmışdır, bu səmpatini dinçi kəsimin arasında da ciddi şəkildə hiss etmək mümkündür. Bu nədənlə otomatikman olaraq Güney Azərbaycan dâvâsı bu kəsimin gözündə məşruiyətini itirir. Türkiyə toplumunun haradasa yüzdə 30 ilə 40’ının və hətta bəlkə də daha çoxunun Türk soylu olmadığını və bu Türk olmayan ünsürlərin dinçi çevrələrdə ciddi anlamda ağırlıq sâhibi olduğunu da göz önündə bulundurduğumuzda dinçi kəsimin bu tutumunun anlaşılması daha da rahat olacaqdır. Qısacası diyəbilərik ki gǝnəl olaraq AKP höküməti də daxil olmaq üzrə Türkiyə’nin dinçi kəsiminin Türklük və dolayısıyla Azərbaycan dərdi yoxdur və hətta bəlli durumlarda bu dâvâya qarşı da çıxabilər.

Sol (Ķomunist, Sosiyalist və Ulusalçı Sol) Axım

Əfkar-ı umumi dəstəyi açısından Dinçilərdən sonra ikinci sırada yer alan sol axım öz içində Ķomunist-Sosiyalist və Ulusalçı Sol olmaq üzrə iki əsas qolda ayrılır.

Ķomunist-Sosiyalist partiya və təşkilatlar xalq arasında olduqca az oy dabanına sâhibdirlər və daha çox bilim yurdlarında öyrəncilərin arasında nufuzları vardır. Türkiyə Ķomunist Partiyası (TKP) və İşçi Partiyası bu görüşün öndə gələn təmsilçiləridir. Bu partiyalar hər nə qədər xalqların özgürlüyü və qardaşlığından danışsalar da bu movzuya çox da önəm verməzlər və əsâsən işləri Ameriķa və Batı (İmperiyalizm) düşmənliyidir. İndi bu nədənlə də düşmənin düşməni dostdur məntiqindən yola çıxaraq son zamanlarda ciddi bir İran dostu olub Güney Azərbaycan məsələsinə soyuq baxmaqdadırlar.

Ulusalçı Sol da əsâsən Cumhuriyətçi Xalq Partiyası (CHP) və daha sonrakı sıralarda Demoķratik Sol Parti (DSP) kimi partiyalardan təşkil olur. Bu görüşün daban oyu Ələvi Türklərindən və çoxunluqla Türkiyə’nin batısındakı böyük şəhərlərdə yaşayan laik Sünni Türklərdən təşkil olmaqdadır. Ulusalçı Sol Türkiyə milliyyətçiliyi yapar və Türklüyü Türkiyəlilik çərçivəsində tanımlar. Bu görüşün mənsubları Türkiyə’nin dışındakı Türklərə ilgi göstərməz və onun yerinə Türkiyə Cumhuriyətinin sınırları içində doğulan hər kəsi Türk sayar. Yǝ’ni onlara görə Türklük bir soydan daha çox bir vətəndaşlıq bilincidir. Bu düşüncənin təməl daşıyıcıları olan Ələvi Türkləri Azərbaycan Türkləri ilə məzhəbi inanc, danışıq şivəsi, ədəbiyat və boy (el) mənsubiyəti anlamında haradasa eynidirlər. Ancaq târixləri boyunca Sünni Türklər tərəfindən dâvâmlı bir basqıya mə’ruz qaldıqları səbəbi ilə umumi şəkildə sol düşüncə tərzini mənimsəyiblər və hər hansı bir milliyətçi hərəkətə şübhə ilə baxırlar. Dolayısıyla ən azından indilik Ələvi Türklərinin Güney Azərbaycan dâvâsında olumlu (müsbət) tutum sərgiləmələrini gözləmək əbəslikdir. Yalnız bilmək lazımdır ki uzun zamanda Əlevi Türkləri Azərbaycan Türklüyü ilə Anadolu Türklüyü arasında yıxılmaz bir körpü olabilərlər.

Ulusalçı Sol görüş də əsâsən Ameriķanın bölgədəki varlığından doğan Kürd sorunu və Türkiyə torpaq bütünlüyünün pozulması qayqısı ilə kəsinliklə İran’ın dağılmasından yana deyildir. Bu görüşü mənimsəyən quruluşlardan bugünkü şərtlərdə İran Türklüyünə mühtəməl bir olumlu tutum gözlənəbilərsə də Güney Azǝrbaycan’ın bağımsızlıq dâvâsına hər hansı bir yaşıl ışığın yanması olası görünmür.

Milliyətçi (Türkçü) axım

Türkiyǝ’dǝki Türk milliyətçiliyi haqqında ayrıca bir yazı yazmaq və məsələni ətraflıca araşdırmaq lazımdır, çünkü bu məsələ Azərbaycan Türkçülüyü və Azərbaycan Milli Hərəkəti açısından son dərəcə önəmli və həyâti bir məsələdir. Gələcəkdə bu qonu ayrı bir yazıda müstəqildən ələ alınacaqdır. Yalnız bu yazımızda bu məsələyə qısaca da olmuş olsa yer vermək niyyətindəyik.

Gerçək budur ki bugün Türkiyǝ’dǝ Türkçülük ciddi bir ideolojik böhran dönəmi geçirməkdədir. Bir zamanlar Türkiyə Cumhuriyətinin quruluş fəlsəfəsi olan Türk milliyətçiliyi daha sonra əsir Türkləri qurtarma və ķomunizm yayılmacılığına qarşı Türkiyə’nin torpaq bütünlüyünü qoruma görəvini öhdəsinə almışdır və başarılı da olmuşdur. İstər cumhuriyətin quruluş dönəmində istər daha sonra Sovyetlərin dağılmasına qǝdərki dönəmdə Ülküçü Hərəkət adı ilə bilinən Türk milliyətçiliyi axımı həqiqətən təqdirə dəyər müvəffəqiyətlər əldə etmiş və Türkçülük adına böyük bir târix yazmışdır. Atatürkdən sonrakı Türkçülüyün ən bâriz özəlliklərindən biri dinə ağırlıq vermə faķtoru olmuşdur. 1950’lərdən e’tibarən ortaya çıxan Türk-İslam Sǝntezi bugün belə etginliyini qorumaqdadır.

Sovyetlərin dağılmasından sonra ķomunizm təhlükəsinin ortadan qalxması və əsir Türklərin də nə şəkildə olursa olsun bağımsız olması ilə Türkiyǝ’dǝ Türkçülük ideolojik boşluğa düşmüşdür. Bu ideolojik boşluq bir çox dəyərli və səmimi insanların milliyətçi quruluşlardan ayrılmasına və zaman içində milliyətçi quruluşların bə’zi yasadışı işlərə bulaşmasına nədən olmuşdur. Özəlliklə bilimyurdularındakı gənclik qollarının yanlış yönətimi sâyəsində bugün haradasa Ülkücü kəlǝməsi câhil və qaba kəlǝmələri ilə eyni anlama gəlməkdədir.

Bugün Türkiyǝ’dǝ Türkçülük Milliyətçi hərəkət Partiyası (MHP) və daha sonrakı sıralarda Böyük Birlik Partiyası (BBP) kimi partiyalarla tanınmaqdadır. Ən böyük milliyətçi quruluş olan MHP partiyası sünnəti olaraq bir %7-8 ilə 10’luq oy dabanına sâhibdir. Bu partiya geçən seçimlərdə lazım olan oyu toplayabilməyib və məclisə girəbilməmişdi (Türkiyǝ’dǝ bir partiyanın məclisə girəbilməsi üçün ən az %10 oy alması lazımdır). Yalnız gələcək seçimlərdə MHP’nin son vaxtlarda demoķrat usullarını milliyətçi düşüncələri kimi eyni yerdə dəyərləndirmələri (Milliyətçi olmayan demoķrat olabilməz, demoķrat olmayan milliyətçi) sonucunda %10’luq səddi aşıb məclisə girməsi gözlənir. MHP’nin bu oyu qazanması partiyanın özündən asılı olmayıb ölkənin gǝnəl durumundan qaynaqlanmaqdadır. Gǝnǝldǝ PKK vǝ Qıbrıs mǝsǝlǝsi kimi milli sorunların gündəmdə olduğu zamanlarda xalqın milliyətçi duyquları təhrik olub MHP kimi milliyətçi söyləmli partiyalara oy vermələrinə nədən olar.

Əslində hər nə qədər də Türkiyǝ’dǝ Türkçülük sâdǝcə MHP və BBP partiyaları ilə tanınsa da bu partiyaların dışında da bǝlli bir millǝyətçi kütlǝ (cəmiyyət) vardır. Bu kütlǝ daha gǝrçəkçi və daha çağdaş bir kütlǝdir. Bu kütlǝ bə’zən Yeni Türkçülük Dalqası adı ilə anılır. Yalnız bu kütlǝ hələ olduqca kiçikdir və hər hansı bir orqanizasyona sâhib deyildir. Ancaq belə nəzərə gəlir ki bu kütlǝ də böyümə və orqanizə olma potensiyâsı vardır.

Gerçək budur ki bugün Güney Azərbaycanda var olan Türkçülük Türkiyə’nin bugünkü mühafizəkar, dinçi və durqun milliyətçiliyinə deyil Atatürk dönəmindəki laik, qurtuluşçu, devrimçi və dinamik milliyətçiliyinə bənzər.

Türkiyǝ’dǝki milliyətçi kəsimin qâlib atmosferində Türk Dünyası və Dış Türklər qonusu çox tartışılan bir movzudur və əsâsən bu movzu və ya başqa adı ilə Turançılıq Türkiyə Türkçülüyünün təməl söyləmlərindəndir. Bu çərçivədə ideolojik olaraq Azǝrbaycan’a yaxlaşım olduqca olumlu və yaxşıdır. Ancaq taktik yetərsizliyi ilə bərabər Ameriķa düşmənliyi, Kürd məsələsi və Türkiyə’nin torpaq bütünlüyü movzusu Ulusalçı Solda olduğu kimi Milliyətçi kəsimdə də Güney Azərbaycan dâvâsına mənfi tə’sir qoyur. Bölgənin bugünkü şərtlərində indilik Türkiyə’nin Türkçü kəsimi İran’ın torpaq bütünlüyünü var gücü ilə savunur. Bu çərçivədə İran Türkçülüyünə sǝmpati ilə baxan Türkiyə Türkçülüyü Güney Azǝrbaycan’ın bağımsızlıq mücadiləsinə soyuq yanaşır.

Ordu

Ordu Türkiyǝ’dǝ ən etgin (tə’sirli) siyâsi güc mərkəzlərindən və hətta bir çox fikir sâhibinə görə Türkiyə’nin dərin dövlətidir. Yalnız ordu məsələsi olduqca qarmaşıq və incə bir məsələ olduğu üçün bu qonunu ayrıca bir yazıya buraxırıq və bu qedərinə kifayət edirik ki:

Ordu hələ də Türk milliyətçiliyi və Atatürkçülük anlayışını böyük ölçüdə qoruyur və hələ də Türkiyǝ’dǝ ən önəmli güc mərkəzlərindən biri və bəlkə də ǝn güclüsüdür. Yapılan anketlərə görə ordu xalqın ən çox güvəndiyi qurumdur. Fəqət ordunu etgisiz hala gətirmək və iflic etmək üçün çox ciddi çalışmaların cərəyanda olduğu hiss edilir. Türkiyə’nin içindən və dışından Türk ordusunun üstündə çox ağır basqılar var. Özəlliklə AB ölkələri ordunun siyâsi etginliyidən olduqca rahatsızdırlar və nə olursa olsun ordunu Türkiyə’nin siyâsət səhnəsindən silməyə çalışırlar. Halbuki ordu laik ve Atatürkçü cumhuriyətin habelə Türkiyə torpaq bütünlüyünün əsas qurucusudur. Çox böyük ehtimalla ordunun siyâsət səhnəsindən silinməsi cumhuriyətin çöküşü və Türkiyə’nin parçalanması ilə sonuclanacaqdır. Bu isə istər Anadolu Türklüyü istərsə dǝ Azərbaycan Türklüyü açısından tam bir faciə anlamına gəlir.

Ordunun içində Güney Azərbaycan məsələsinin yetərincə bilindiyi zənn edilmir. Ordu zâbitləri içində bǝ’zi yetgililərin Güney Azərbaycan Bağımsızlığı məsələsinə şəxsi maraq olsa da qurumsal olaraq ordunun necə bir siyâsət izləyəcəyinə dâyir rəsmi və ya qeyr-i rəsmi hər hansı bir fikir bildirilməmişdir. Ancaq yenə də Ameriķanın bölgədəki varlığı və Kürd bölücülüyü nədəni ilə hazırdakı şərtlərdə ordudan qurumsal bir olumlu yaxlaşım mühtəməl görünmür.

Türkiyǝ’nin dış siyâsi dəngələri açısından Güney Azərbaycan Məsələsi

Türkiyə dış politiķa açısından çox zor bir dönəm geçirməkdədir. Avropa Birliyinə üyəlik sürəci və AB’ın Türkiyə’nin önünə qoyduğu ağır şərtlər, sözdə Erməni Soyqırımı, Qıbrıs, Kərkük və Quzey İraq Kürdləri, Qaradəniz bölgəsində Rum Pontus Dövləti, İstanbulda Ruhban Oxulu (Xırıstıyan dini məktəbi) və ǝn önəmlisi Güney Doğuda Kürd terorizm və bölücülüyü sorunları Türkiyə’ni dış politiķa səhnəsində ciddi şəkildə sıxışdırmışdır.

Türkiyə dövləti və milləti bu sorunların bir çoxunun ip ucunu Avropa və Ameriķada axtarırlar və ya hətta doğrudan onları suçlandırırlar. Günümüzdə Türkiyǝ’dǝ Ameriķa antipatisi zirvədə və AB’yə dəstək son anketlərə görə %40’lara düşübdür. Daha indidən AB’yə üyəliyin dəftəri qapanmış kimi nəzərə gəlir. Artıq AB’yə girməyi savunan quruluş çox çətin tapılır. Türkiyə’nin Batı dünyasından qopub Doğuya yaxınlaşma sürəcinin başlandığının bəlirtiləri artıq ortaya çıxmaya başlamışdır.

Ameriķa ilə Türkiyə hər nə qədər istiratejik ortaqlıqları olsa da Ameriķanın bölgədə var olması və hələ İraqdakı uyqulamaları Türkiyə’ni ciddi şəkildə düşündürür. Quzey İraqda bir Kürd dövlətinin qurulması hələ Kərkük kimi bir altın yatağını da içinə alan bir Kürd dövləti Türkiyǝ’yǝ görə tam bir faciədən başqa heç bir şey deyildir. Türkiyəli siyâsətçilərə görə İraqdan sonra İran’ın parçalanma sürəcinə girməsi və Quzey İraq’a tay İran’da da bir Kürd oluşumunun ortaya çıxması Türkiyə’nin parçalanmasına doğru atılan bir addımdır. Türkiyǝ’dǝki gǝnəl inanışa görə Batılı güclərin pılanlarında İran’dan sonra parçalanmanın sırası Türkiyǝ’yǝ gəlir. Türkiyə’nin bütün düşüncə axımları və yetgili qurumlarının bu düşüncə üzərində müttəfiq olduqları görülməkdədir.

İndilik Türkiyǝ’dǝ kiçik bir milliyətçi kəsim Güney Azərbaycan bağımsızlıq mücadiləsinə dəstək verir ki bu kəsim dǝ olduqca kiçik olması ilə birlikdə heç bir quruluş və ya yetgi sâhibi deyildir.

Sonuc

Türkiyə toplumunda (soy olaraq Türk olmayanlar və aşırı dinçi kəsim istisna olmaqla) Türk Dünyasına qarşı bir sevgi və özləm vardır və dolayısıyla Güney Azǝrbaycan’ın bağımsızlıq mücadiləsinə dəstək vermə potensiyası vardır. Yalnız qısa zaman içində bir tərəfdən Güney Azǝrbaycan’dan olan umumi bilgisizlik və bir tərəfdən də Ameriķanın bölgədə olması və Müsəlman millətlərə uyquladığı şiddət nəticəsində Türkiyǝ’dǝ ortaya çıxan Ameriķa düşmənliyi, Kürd sorunu və qismən də Batı dünyasının qarşısında Türkiyə dış politiķasının tıxanmışlığının ortaya qoyduğu şərayitin nəticəsində Türkiyǝ’dǝn çox bir şey gözləyəbilmərik.

Yalnız biz belə inanırıq ki Azərbaycan Milli Hərəkətinin daha ciddi və pıratik bir mərhələyə gəlməsi ilə Türkiyə dövlət və toplumunun da baxışı dəyişməyə başlayacaqdır. Yə’ni daha doğrusu Azərbaycan Milli Hərəkətini hesaba qatmaq məcburiyətində qalacaqdır. Bölgədə Azərbaycan Milləti ilə Türkiyə Millətinin uzun müddətli milli çıxarları böyük ölçüdə örtüşməkdədir və dolayısıla ķiritik (böhran) anda Türkiyə Azərbaycan Milli Hərəkətindən yana tavır almaq zorunda qalacaqdır. Azərbaycan Türkləri ilə İran Kürdləri Batı Azərbaycan üstündə çatışmaya girərsə Türkiyə ən azından İran torpaqlarında meydana çıxan Kürd oluşumunu öz sınırlarından uzaqlaşdırmaq və Türk Dünyası ilə torpaq bağlantısını saxlamaq üçün məcburən Azərbaycan Türklərinin yanında yer alacaqdır.

Yalnız o anın gəlməsi üçün Milli Hərəkət və onun İçində “Azərbaycan Milli Dirǝniş Təşkilatı”nın ciddi teorik və pıratik çalışmalar yürütməsi lazımdır.