قطعنامة سیمینار «انکشاف زبانهای تورکی افغانستان»

رسمیت زبانهای تورکی در افغانستان از قانون به عمل
-------------------------------------------------------------------------------
باشقا چيخاق و قايناقلاردان (از منابع و ماخذ ديگر)
-------------------------------------------------------------------------------

بسمه تعالی

قطعنامة

سیمینار «انکشاف زبانهای تورکی افغانستان»

رسمیت زبانهای تورکی در افغانستان از قانون به عمل

مؤرخ 5 ـ6 ثور1383

در پرتو حکم مندرج مادة (16) قانون اساسی جدید با استفاده از فضای آزاد و دموکراسی به اشتراک دانشمندان، روشنفکران، متخصصان زبان و ادبیات، تاجران ملی، روحانیون و اقشار مختلف جامعه در شهر مزارشریف مرکز ولایت بلخ سیمینار علمی و میتودیکی که از تاریخ 5 الی 6 حمل سال روان 1383 به ابتکار انجمن فرهنگی امیر علیشیر نوایی دایر گردید. در این سیمینار قطعنامة ذیل به اتفاق آرا به تصویب رسید.

1ـ چون تورکان افغانستان به زبانهای مختلف تورکی مانند اوزبیکی، ترکمنی و غیره تکلم مینمایند، به منظور تشکل زبان ادبی معیاری پیشننهاد میگردد که عبارت زبانهای تورکی متصل با کلمات اوزبیکی و ترکمنی استعمال و ترویج یابد؛

2ـ از این که کلمة تورکی به دو شکل «ترکی» و «تورکی» در متون کلاسیک ادبی ما دیده میشود، لذا به خاطر جلوگیری از پراگنده گی در نوشتار شکل گرافیم (تورکی) ترجیح داده شود و این شکل در نوشتار دایماً به صورت یک سان مراعات گردد؛

3ـ چون متون کلاسیک زبان تورکی همه به رسم الخط مروج عربی شکل گرفته است و با ساختار همه لهجات زبان تورکی هماهنگی و موافقت دارد بدین لحاظ رسم الخط زبان تورکی افغانستان رسم الخط عربی موجود با اصلاحات لازم در سازگاری ویژه گیهای آوا شناختی(فونتیک) قبول و دوام یابد؛

4ـ چون زبانهای تورکی (اوزبیکی و ترکمنی) در پهلوی زبانهای دری و پشتو ، مطابق به حکم قانون اساسی یکی از زبانهای رسمی کشور محسوب گردیده است بناءً شرایط لازم تعلیم و آموزش در مکاتب و مؤسسات تعلیمی و آموزشی به این زبانها در مناطق تورکی زبان توسط دولت فراهم آورده شود؛

5ـ از آنجایی که زبانهای تورکی طی سالیان متمادی در افغانستان مورد حمایت دولت قرار نداشته و زمینه های آموزش و تعلیم به زبان مادری به متکلمان این زبان فراهم نبوده است، لهذا بخش اعظم تورکان افغانستان از نعمت خواندن و نوشتن به زبان مادری محروم ساخته شده اند پیشنهاد میشود که کورسهای آموزش زبان و سواد زبانهای تورکی در تمام قرا و قصبات تورک نشین از طرف وزارتهای مربوط با جلب همکاری سازمانهای تعلیمی و آموزشی داخلی و خارجی دایر گردد؛

6ـ از آنجایی که زبانهای تورکی در افغانستان برای بار اول به شکل زبان رسمی به فعالیت می آغازد بناءً برای رشد و بالنده گی آنها به تجارب کشور های تورکی زبان نیاز مبرم احساس میگردد. به منظور تنظیم امور مربوط به تبادل تجارب، بورسهای کوتاه مدت و دراز مدت و استفاده از همکاریهای تخنیکی و تخصصی آنها، در سطح دولت کمیسیونی اختصاصی حمایت از زبانهای تورکی به اشتراک متخصصین تورکی زبان داخلی ایجاد گردد؛

7ـ از آنجایی که تورکی زبانان در مناطق مختلف کشور زنده گی مینمایند ایجاب مینماید نشرات در وسایل ارتباط جمعی در مرکز کشور مان شهر کابل نیز پروگرامهای ارزشمند علمی و فرهنگی و اطلاعاتی و سرگرم کننده و تفریحی به این زبان داشته باشند؛

8ـ چون زبانهای تورکی در گذشته در افغانستان رسمیت نداشت و زمینه تربیه کادرها در ساحة تعلیم و تربیه و مطبوعات مهیا نبود امروز از ناحیه داشتن کادرهای ورزیده از قبیل آموزگاران، ژورنالیستان و محققان و پژوهشگران کمبودی احساس می گردد، بناءً پیشنهاد میشود برای رفع این نیازمندی به صورت عاجل در سال اول پنجصد بورس آموزشی و در سالهای بعد مطابق ضرورت بورسهایی از کشورهای مختلف جهان مطالبه گردد؛

9ـ چون زبانهای تورکی (اوزبیکی و ترکمنی) در افغانستان قبلاً رسمیت نداشت و کادرهای تخصصی ویژه در بخش تورکولوژی وجود ندارد، پیشنهاد میگردد به صورت استثنایی در جذب اشخاص و افرادی که در زبانهای تورکی دارای تحقیقات و تألیفات و صلاحیت علمی اند، جهت ایجاد و تقویة دیپارتمنتهای تورکی در دانشگاهها و مؤسسات تحصیلات عالی اقدام به عمل آید؛

10ـ به خاطر تعمیم و تقویة زبان تورکی پیشنهاد میگردد که بودجة خاصی در جهت نشر و طبع کتب ادبی و تاریخی و علمی که تا هنوز زمینة طبع آنها میسر نبوده است تخصیص داده شود؛

11ـ برای استفاده هموطنان تورکی زبان کتابهای مختلف النوع در تمام بخشهای علوم به زبانهای تورکی در کتابخانه های عامه و مؤسسات تحصیلات عالی و معارف خریداری و به دسترس علاقه مندان قرار داده شود؛

12ـ به خاطر تقویه و گسترش متداوم زبانهای تورکی انستیتوت تحقیقات و پژوهش زبانها و ادبیات تورکی ایجاد گردد؛

13ـ چون زبانهای تورکی برای بار اول در کشور ما افغانستان در پرتو احکام قانون اساسی و فضای آزاد و دموکراسی رسمیت یافته است، بناءً بنیاد غیر دولتی فرهنگی و مستقل حمایت گسترش و تکامل زبانهای تورکی به کمک مردم ایجاد گردد؛

14ـ از جامعة جهانی و سازمان ملل متحد بخصوص از یونسکو و یونسیف و سایر سازمانها و مؤسسات مشابه آنها خواهش به عمل می آید تا در قسمت تربیت کادرها، نشر کتب و آثار، نصاب تعلیمی معارف و ایجاد کورسهای آموزشی به زبانهای تورکی به مردم ما مساعدت نمایند.

15ـ برای پرنسیبهای بهتر آموزشی در مکاتبی که به زبانهای تورکی تدریس صورت میگیرد، پیشنهاد میشود که بعد از دورة ابتدایی در پهلوی زبان مادری صرف یکی از زبانهای رسمی دیگر کشور تدریس شود؛

16ـ هیأتی متشکل از دانشمندان، روشنفکران، علما و نماینده گان جهت حل مسایل آموزشی و فرهنگی و دریافت کمکهای مادی ـ تخنیکی تشکیل شود؛

17ـ به منظور آشنایی بهتر و بیشتر جوانان کشور با انکشافات و تمدن جهانی و به خاطر کمپیوتریزه نمودن تظام تعلیمی و تحصیلی در مناطق تورک نشین به تعداد حد اقل یکهزار پایه کمپیوتر از طریق دولت، مؤسسات خیریه، سازمانهای بین المللی امداد به تعلیم و تربیه، مطالبه و به دسترس ضرورتمندان قرار داده شود.

18ـ به منظور رسیده گی و بررسی مباحث این سمینار علمی باید کمیسیونی زیر نام «کمیسیون علمی حمایت از انکشاف زبانهای تورکی در افغانستان» تشکیل و به کار خود آغاز نماید.

19ـ مقالات علمی خوانده شده در سمینار باید به شکل جزوه مستقل نشر شود!

و من الله التوفیق
اشتراک کننده گان سمینار علمی
«رسمیت زبانهای تورکی در افغانستان از قانون به عمل»